Ung thư là gì? Một số điều bạn cần biết

Nội Dung

Định nghĩa của ung thư

Ung thư là một căn bệnh trong đó một số tế bào của cơ thể phát triển không kiểm soát được và lây lan sang các bộ phận khác của cơ thể.

Ung thư có thể bắt đầu ở hầu hết mọi nơi trong cơ thể con người, được tạo thành từ hàng nghìn tỷ tế bào. Thông thường, các tế bào của con người phát triển và nhân lên (thông qua một quá trình gọi là phân chia tế bào) để hình thành các tế bào mới khi cơ thể cần chúng. Khi các tế bào già đi hoặc bị hư hỏng, chúng sẽ chết và các tế bào mới sẽ thay thế vị trí của chúng.

Đôi khi quá trình có trật tự này bị phá vỡ và các tế bào bất thường hoặc bị hư hỏng phát triển và nhân lên một cách khác thường. Những tế bào này có thể hình thành khối u, là những cục mô. Các khối u có thể là ung thư hoặc không phải ung thư (lành tính).

Các khối u ung thư lan vào hoặc xâm lấn vào các mô lân cận và có thể di chuyển đến những nơi xa trong cơ thể để hình thành các khối u mới (một quá trình gọi là di căn). Các khối u ung thư cũng có thể được gọi là khối u ác tính. Nhiều bệnh ung thư hình thành các khối u rắn, số khác thì không nhưng bệnh ung thư máu.

Các khối u lành tính không lây lan vào hoặc xâm lấn vào các mô lân cận. Khi loại bỏ, các khối u lành tính thường không phát triển trở lại, trong khi các khối u ung thư đôi khi sẽ tái phát triển. Các khối u lành tính đôi khi có thể khá lớn. Một số khối ưu lành tính có thể gây ra các triệu chứng nghiêm trọng hoặc đe dọa tính mạng, chẳng hạn như các khối u lành tính trong não.

Sự khác biệt giữa tế bào ung tư & tế bào bình thường

Tế bào ung thư khác với tế bào bình thường về nhiều mặt:

Phát triển trong trường hợp không có tín hiệu phát triển. Các tế bào bình thường chỉ phát triển khi nhận được tín hiệu của cơ thể.
Bỏ qua các tín hiệu thông thường báo cho các tế bào ngừng phân chia hoặc chết (một quá trình được gọi là quá trình chết tế bào theo chương trình, hoặc apoptosis).
Xâm nhập vào các vùng lân cận và lây lan sang các vùng khác trên cơ thể. Các tế bào bình thường ngừng phát triển khi chúng gặp các tế bào khác, và hầu hết các tế bào bình thường không di chuyển xung quanh cơ thể.
Bảo các mạch máu phát triển về phía khối u. Các mạch máu này cung cấp oxy và chất dinh dưỡng cho khối u và loại bỏ các chất thải từ khối u.
Ẩn khỏi hệ thống miễn dịch. Hệ thống miễn dịch thường loại bỏ các tế bào bị hư hỏng hoặc bất thường.
Đánh lừa hệ thống miễn dịch để giúp các tế bào ung thư tồn tại và phát triển. Ví dụ, một số tế bào ung thư thuyết phục các tế bào miễn dịch bảo vệ khối u thay vì tấn công nó.
Tích lũy nhiều thay đổi trong nhiễm sắc thể của chúng, chẳng hạn như sự nhân đôi và mất đoạn của các phần nhiễm sắc thể. Một số tế bào ung thư có số lượng nhiễm sắc thể gấp đôi bình thường.
Dựa vào các loại chất dinh dưỡng khác với tế bào bình thường. Ngoài ra, một số tế bào ung thư tạo ra năng lượng từ các chất dinh dưỡng theo một cách khác với hầu hết các tế bào bình thường. Điều này cho phép các tế bào ung thư phát triển nhanh hơn.

Nhiều khi, các tế bào ung thư phụ thuộc rất nhiều vào những hành vi bất thường này đến nỗi chúng không thể tồn tại nếu không có chúng. Các nhà nghiên cứu đã tận dụng thực tế này, phát triển các liệu pháp nhắm vào các đặc điểm bất thường của tế bào ung thư. Ví dụ, một số liệu pháp điều trị ung thư ngăn chặn các mạch máu phát triển về phía khối u, về cơ bản là bỏ đói khối u đó.

Ung thư phát triển như thế nào?

Ung thư là một bệnh di truyền – có nghĩa là, nó gây ra bởi những thay đổi đối với các gen kiểm soát cách các tế bào của chúng ta hoạt động, đặc biệt là cách chúng phát triển và phân chia.

Những thay đổi di truyền gây ung thư có thể xảy ra vì:

Lỗi xảy ra khi phân chia.
Tổn thương DNA do các chất độc hại trong môi trường gây ra, chẳng hạn như hóa chất trong khói thuốc lá và tia cực tím từ mặt trời.
Do duy truyền.

Cơ thể thường loại bỏ các tế bào có DNA bị hư hỏng trước khi chúng chuyển thành ung thư. Nhưng khả năng làm như vậy của cơ thể giảm dần khi chúng ta già đi. Đây là một phần lý do tại sao chúng ta có nguy cơ mắc bệnh ung thư cao hơn sau này trong cuộc sống.

Bệnh ung thư của mỗi người có một sự kết hợp khác nhau của những thay đổi di truyền. Khi ung thư tiếp tục phát triển, những thay đổi bổ sung sẽ xảy ra. Ngay cả trong cùng một khối u, các tế bào khác nhau có thể có những thay đổi di truyền khác nhau.

Các loại gen gây ung thư

Những thay đổi di truyền gây ra ung thư có xu hướng ảnh hưởng đến ba loại gen chính:

Gen sinh ung thư.
Gen ức chế khối u.
Gen sửa chữa DNA.

Những thay đổi này đôi khi được gọi là “trình điều khiển” của ung thư.

Gen sinh ung thư có liên quan đến sự phát triển và phân chia tế bào bình thường. Tuy nhiên, khi những gen này bị thay đổi theo những cách nhất định hoặc hoạt động mạnh hơn bình thường, chúng có thể trở thành gen gây ung thư (hoặc ung thư), cho phép tế bào phát triển và tồn tại khác với bình thường.

Gen ức chế khối u cũng liên quan đến việc kiểm soát sự phát triển và phân chia của tế bào. Các tế bào có những thay đổi nhất định trong gen ức chế khối u có thể phân chia một cách mất kiểm soát.

Gen sửa chữa DNA có liên quan đến việc sửa chữa các DNA bị hư hỏng. Tế bào có đột biến ở các gen này có xu hướng phát triển thêm các đột biến ở các gen khác và những thay đổi trong nhiễm sắc thể của chúng, chẳng hạn như sao chép và mất đoạn các phần nhiễm sắc thể. Kết hợp với nhau, những đột biến này có thể khiến các tế bào trở thành ung thư.

Khi các nhà khoa học đã tìm hiểu thêm về những thay đổi ở cấp độ phân tử dẫn đến ung thư, họ đã phát hiện ra rằng một số đột biến nhất định thường xảy ra ở nhiều loại ung thư. Hiện nay, có nhiều phương pháp điều trị ung thư nhắm vào các đột biến gen được tìm thấy trong bệnh ung thư. Một số phương pháp điều trị này có thể được áp dụng bởi bất kỳ ai mắc bệnh ung thư có đột biến nhắm mục tiêu, bất kể ung thư bắt đầu phát triển ở đâu.

Khi ung thư di căn

Ung thư di căn từ nơi mà nó đầu tiên hình thành đến một nơi khác trong cơ thể. Quá trình mà tế bào ung thư lây lan đến các bộ phận khác của cơ thể được gọi là di căn.

Ung thư di căn có cùng tên và cùng loại tế bào ung thư với ung thư nguyên phát.

Ví dụ, ung thư vú hình thành một khối u di căn trong phổi là ung thư vú di căn, không phải ung thư phổi.

Dưới kính hiển vi, các tế bào ung thư di căn nhìn chung giống như các tế bào của ung thư ban đầu. Hơn nữa, tế bào ung thư di căn và tế bào của ung thư ban đầu thường có một số đặc điểm phân tử chung, chẳng hạn như sự hiện diện của những thay đổi nhiễm sắc thể cụ thể.

Trong một số trường hợp, điều trị có thể giúp kéo dài cuộc sống của những người bị ung thư di căn. Trong các trường hợp khác, mục tiêu chính của điều trị ung thư di căn là kiểm soát sự phát triển của ung thư hoặc làm giảm các triệu chứng mà nó gây ra. Các khối u di căn có thể gây tổn hại nghiêm trọng đến cách thức hoạt động của cơ thể và hầu hết những người chết vì ung thư đều chết vì bệnh di căn.

Thay đổi mô không phải là ung thư

Không phải mọi thay đổi trong mô của cơ thể đều là ung thư. Tuy nhiên, một số thay đổi mô có thể phát triển thành ung thư nếu chúng không được điều trị. Dưới đây là một số ví dụ về những thay đổi mô không phải là ung thư nhưng trong một số trường hợp, được theo dõi vì chúng có thể trở thành ung thư:

Tăng sản (Hyperplasia) xảy ra khi các tế bào trong mô nhân lên nhanh hơn bình thường và các tế bào thừa tích tụ. Tuy nhiên, các tế bào và cách tổ chức mô vẫn trông bình thường dưới kính hiển vi. Tăng sản có thể do một số yếu tố hoặc tình trạng gây ra, bao gồm cả kích ứng mãn tính.
Loạn sản (Dysplasia) là một tình trạng cao cấp hơn tăng sản. Trong loạn sản, cũng có sự tích tụ của các tế bào phụ. Nhưng các tế bào trông không bình thường và có những thay đổi trong cách tổ chức mô. Nói chung, các tế bào và mô trông càng bất thường thì khả năng hình thành ung thư càng lớn. Một số loại loạn sản có thể cần được theo dõi hoặc điều trị, nhưng những loại khác thì không. Một ví dụ về chứng loạn sản là một nốt ruồi bất thường (được gọi là nốt ruồi loạn sản) hình thành trên da. Một khối u loạn sản có thể chuyển thành u ác tính, mặc dù hầu hết không.
Ung thư biểu mô tại chỗ là một tình trạng thậm chí còn nặng hơn. Mặc dù đôi khi nó được gọi là ung thư giai đoạn 0, nhưng nó không phải là ung thư vì các tế bào bất thường không xâm lấn mô lân cận theo cách mà các tế bào ung thư làm. Nhưng vì một số ung thư biểu mô tại chỗ có thể trở thành ung thư, chúng thường được điều trị.

tế bào bình thường trở thành tế bào ung thư — Tế bào bình thường có thể trở thành tế bào ung thư. Trước khi tế bào ung thư hình thành trong các mô của cơ thể, các tế bào sẽ trải qua những thay đổi bất thường được gọi là **tăng sản** và **loạn sản**. Trong tăng sản, có sự gia tăng số lượng tế bào trong một cơ quan hoặc mô trông bình thường dưới kính hiển vi. Trong chứng loạn sản, các tế bào trông bất thường dưới kính hiển vi nhưng không phải là ung thư. Tăng sản và loạn sản có thể trở thành ung thư hoặc không.

Các loại ung thư

Có hơn 100 loại ung thư. Các loại ung thư thường được đặt tên cho các cơ quan hoặc mô nơi ung thư hình thành. Ví dụ, ung thư phổi bắt đầu từ phổi, và ung thư não bắt đầu trong não. Ung thư cũng có thể được mô tả bằng loại tế bào hình thành chúng, chẳng hạn như tế bào biểu mô hoặc tế bào vảy.

Dưới đây là một số loại ung thư bắt đầu từ các loại tế bào cụ thể:

Ung thư biểu mô

Ung thư biểu mô là loại ung thư phổ biến nhất. Chúng được hình thành bởi các tế bào biểu mô, là những tế bào bao phủ bề mặt bên trong và bên ngoài của cơ thể. Có nhiều loại tế bào biểu mô, chúng thường có hình dạng giống như cột khi quan sát dưới kính hiển vi.

Các khối ung thư bắt đầu trong các loại tế bào biểu mô khác nhau:

Ung thư biểu mô tuyến là ung thư hình thành trong các tế bào biểu mô sản xuất chất lỏng hoặc chất nhầy. Các mô có loại tế bào biểu mô này đôi khi được gọi là mô tuyến. Hầu hết các bệnh ung thư vú, ruột kết và tuyến tiền liệt là ung thư biểu mô tuyến.

Ung thư biểu mô tế bào đáy là bệnh ung thư bắt đầu ở lớp dưới hoặc lớp đáy (nền) của biểu bì, là lớp da bên ngoài của một người.

Ung thư biểu mô tế bào vảy là một loại ung thư hình thành trong các tế bào vảy, là những tế bào biểu mô nằm ngay dưới bề mặt bên ngoài của da. Các tế bào vảy cũng lót nhiều cơ quan khác, bao gồm dạ dày, ruột, phổi, bàng quang và thận. Các tế bào vảy trông phẳng, giống như vảy cá, khi quan sát dưới kính hiển vi. Ung thư biểu mô tế bào vảy đôi khi được gọi là ung thư biểu bì.

Ung thư biểu mô tế bào chuyển tiếp là bệnh ung thư hình thành trong một loại mô biểu mô được gọi là biểu mô chuyển tiếp, hoặc urothelium. Mô này, được tạo thành từ nhiều lớp tế bào biểu mô có thể lớn hơn và nhỏ hơn, được tìm thấy trong các lớp niêm mạc của bàng quang, niệu quản và một phần của thận (bể thận) và một số cơ quan khác. Một số bệnh ung thư bàng quang, niệu quản và thận là ung thư biểu mô tế bào chuyển tiếp.

Sarcoma

Sarcoma là ung thư hình thành trong xương và các mô mềm, bao gồm cơ, mỡ, mạch máu, mạch bạch huyết và mô sợi (chẳng hạn như gân và dây chằng).

U xương là loại ung thư phổ biến nhất của xương. Các loại phổ biến nhất của sarcoma mô mềm là sarcoma leiomyosar, sarcoma Kaposi, u mô bào sợi ác tính, sarcoma liposarcoma và protuberans hạ bì.

ung thư Sarcoma — Sarcoma mô mềm hình thành trong các mô mềm của cơ thể, bao gồm cơ, gân, mỡ, mạch máu, mạch bạch huyết, dây thần kinh và mô xung quanh khớp.

Leukemia/ bệnh bạch cầu

Ung thư bắt đầu trong mô tạo máu của tủy xương được gọi là bệnh bạch cầu. Những bệnh ung thư này không hình thành khối u rắn. Thay vào đó, một số lượng lớn các tế bào bạch cầu bất thường (tế bào bạch cầu và tế bào bệnh bạch cầu) tích tụ trong máu và tủy xương, lấn át các tế bào máu bình thường. Mức độ thấp của các tế bào máu bình thường có thể khiến cơ thể khó đưa oxy đến các mô, kiểm soát chảy máu hoặc chống nhiễm trùng.

Bài viết có thể bạn quan tâm: Ung thư máu: loại, triệu chứng, chẩn đoán, điều trị & những điều bạn cần biết

Có bốn loại bệnh bạch cầu phổ biến, được phân nhóm dựa trên mức độ nhanh chóng của bệnh trở nên tồi tệ hơn (cấp tính hoặc mãn tính) và loại tế bào máu mà ung thư bắt đầu (nguyên bào lympho hoặc dòng tủy). Các dạng bệnh bạch cầu cấp tính phát triển nhanh chóng và các dạng mãn tính phát triển chậm hơn.

Lymphoma/Ung thư hạch

Ung thư hạch là ung thư bắt đầu trong tế bào lympho (tế bào T hoặc tế bào B). Đây là những tế bào bạch cầu chống lại bệnh tật, là một phần của hệ thống miễn dịch. Trong ung thư hạch, các tế bào lympho bất thường tích tụ trong các hạch bạch huyết và mạch bạch huyết, cũng như trong các cơ quan khác của cơ thể.

Có hai loại ung thư hạch chính:

U lympho Hodgkin – Những người mắc bệnh này có các tế bào lympho bất thường được gọi là tế bào Reed-Sternberg. Các tế bào này thường hình thành từ các tế bào B.

Ung thư hạch không Hodgkin – Đây là một nhóm lớn các bệnh ung thư bắt đầu từ tế bào lympho. Ung thư có thể phát triển nhanh hoặc chậm và có thể hình thành từ tế bào B hoặc tế bào T.

Bệnh đa u tủy

Đa u tủy là ung thư bắt đầu từ tế bào plasma, một loại tế bào miễn dịch khác. Các tế bào huyết tương bất thường, được gọi là tế bào u tủy, tích tụ trong tủy xương và hình thành các khối u trong xương trên khắp cơ thể. Đa u tủy còn được gọi là u tủy tế bào plasma và bệnh Kahler.

Melanoma

Melanoma hay ung thư tế bào hắc tố là bệnh ung thư bắt đầu trong các tế bào trở thành tế bào hắc tố, là các tế bào chuyên biệt tạo ra sắc tố melanin (sắc tố mang lại màu sắc cho da). Hầu hết các u hắc tố hình thành trên da, nhưng u hắc tố cũng có thể hình thành trong các mô sắc tố khác, chẳng hạn như mắt.

Có thể bạn quan tâm: Ung thư da là gì? Tất tần tật những điều cần biết

Khối u não và tủy sống

Có nhiều loại khối u não và tủy sống khác nhau. Những khối u này được đặt tên dựa trên loại tế bào mà chúng hình thành và nơi khối u hình thành đầu tiên trong hệ thần kinh trung ương. Ví dụ, một khối u tế bào hình sao bắt đầu trong các tế bào não hình sao được gọi là tế bào hình sao, giúp giữ cho các tế bào thần kinh khỏe mạnh. Các khối u não có thể là lành tính (không phải ung thư) hoặc ác tính (ung thư).

Các loại khối ưu khác

Khối u tế bào mầm

Các khối u tế bào mầm là một loại khối u bắt đầu trong các tế bào tạo ra tinh trùng hoặc trứng. Những khối u này có thể xuất hiện ở hầu hết mọi nơi trên cơ thể và có thể lành tính hoặc ác tính.

Khối u thần kinh nội tiết

Các khối u thần kinh nội tiết hình thành từ các tế bào giải phóng hormone vào máu để phản ứng lại tín hiệu từ hệ thần kinh. Những khối u này, có thể tạo ra lượng hormone cao hơn bình thường, có thể gây ra nhiều triệu chứng khác nhau. Các khối u thần kinh nội tiết có thể lành tính hoặc ác tính.

Khối u carcinoid

Các khối u carcinoid là một loại khối u thần kinh nội tiết. Chúng là những khối u phát triển chậm, thường được tìm thấy trong hệ thống tiêu hóa (thường gặp nhất ở trực tràng và ruột non). Các khối u carcinoid có thể di căn đến gan hoặc các vị trí khác trong cơ thể, và chúng có thể tiết ra các chất như serotonin hoặc prostaglandin, gây ra hội chứng carcinoid.