Mọi người thường tranh luận với điều đầu tiên trong Tứ Diệu Đế “đời là bể khổ” vậy thực sự ý nghĩa của câu nói này là gì?

Hãy nhớ rằng, Đức Phật không nói tiếng Việt, vì vậy Ngài không sử dụng từ “đau khổ” mà chính xác hơn là dukkha.

Dukkha nghĩa là gì?

“Dukkha” là tiếng Pali, một biến thể của tiếng Phạn và có rất nhiều ý nghĩa. Ví dụ, bất cứ điều gì tạm thời đều là dukkha, bao gồm cả hạnh phúc.

Hiểu được dukkha là yếu tố then chốt để hiểu được Tứ Diệu Đế, và Tứ Diệu Đế là nền tảng của Phật giáo.

Bởi vì không có từ tiếng Việt đơn lẻ nào chứa đựng cùng một phạm vi ý nghĩa và nội hàm như “dukkha“, tốt hơn hết là chúng ta không nên dịch nó. Nếu không, bạn sẽ lãng phí thời gian của mình qua một từ không đúng ý của Đức Phật.

Vì vậy, hãy loại bỏ “đau khổ” hoặc bất kỳ từ tiếng Việt nào khác dùng để chỉ nó và quay trở lại “dukkha“. Làm điều này ngay cả khi bạn không hiểu “dukkha” là gì. Hãy coi nó như một đại số “X” hoặc một giá trị mà bạn đang cố gắng khám phá.

Định nghĩa về Dukkha

Đức Phật dạy có ba loại chính của dukkha. Đó là:

• Khổ hay Đau (Dukkha-dukkha). Đau khổ thông thường, theo định nghĩa của từ tiếng Anh, là một dạng của dukkha. Điều này bao gồm nỗi đau về thể chất, tình cảm và tinh thần.
• Vô thường hay Thay đổi (Viparinama-dukkha). Bất cứ điều gì không vĩnh viễn, có thể thay đổi, đều là dukkha. Như vậy, hạnh phúc là dukkha, bởi vì nó không vĩnh viễn. Thành công lớn lao, mất dần theo thời gian, là dukkha. Ngay cả trạng thái hạnh phúc thuần khiết nhất được trải nghiệm trong thực hành tâm linh là dukkha. Điều này không có nghĩa hạnh phúc, thành công là xấu, hay việc tận hưởng thành công, hạnh phúc là sai lầm. Nếu bạn cảm thấy hạnh phúc, thì hãy tận hưởng cảm giác hạnh phúc. Chỉ cần đừng bám viếu vào thành công hay hạnh phúc.
• Hành khổ (Samkhara-dukkha). Phụ thuộc vào hoặc bị ảnh hưởng bởi một thứ khác. Theo giáo lý Duyên khởi, mọi hiện tượng đều do duyên sinh. Mọi thứ ảnh hưởng đến mọi thứ khác. Đây là phần khó hiểu nhất của giáo lý về dukkha, nhưng nó rất quan trọng để hiểu được Phật giáo.

Bản ngã là gì?

Điều này đưa chúng ta đến những lời dạy của Đức Phật về ngã. Theo học thuyết của anatman (hay vô ngã) không có “tự ngã” theo nghĩa là một thực thể vĩnh viễn, toàn vẹn, tự trị bên trong một tồn tại cá thể. Những gì chúng ta coi như bản ngã, nhân cách của chúng ta, là những sáng tạo tạm thời của ngũ uẩn.

Ngũ Uẩn là sự kết hợp của năm thuộc tính hoặc năng lượng tạo nên những gì chúng ta nghĩ là một cá thể.

Cái mà chúng ta gọi là ‘chúng sinh’, hay ‘cá nhân’, hay ‘tôi’, chỉ là một cái tên thuận tiện hoặc một nhãn hiệu được đặt cho sự kết hợp của năm nhóm này. Tất cả chúng đều vô thường, tất cả đều không ngừng thay đổi. Đây là ý nghĩa thực sự của lời Đức Phật dạy. Nói tóm lại Ngũ Uẩn của sự dính mắc là dukkha. Chúng không giống nhau trong hai thời điểm liên tiếp. Ở đây A không bằng A. Chúng ở trong một dòng sinh và biến mất nhất thời. (Những gì Đức Phật dạy, trang 25).

Đời là Dukkha

Hiểu được Diệu đế không phải là dễ dàng. Đối với hầu hết chúng ta, phải mất nhiều năm thực hành chuyên dụng, đặc biệt là vượt ra ngoài tầm hiểu biết khái niệm để nhận thức được lời dạy.